Een goede eerste indruk van Goethes kleurenleer vinden we in deze video, waarin alleraardigst wordt uitgelegd hoe volgens Goethe alle kleur tot stand komt als een samenspel tussen licht en duisternis. Zoals volgens Heraclitus de werkelijkheid bestaat in de wisselwerking tussen dag en nacht, warm en koud, oorlog en vrede, zo komen volgens Goethe alle verschillende kleuren tevoorschijn in de interactie tussen de tegenpolen licht en duister.
In zijn werk Zur Farbenlehre, dat hij als zijn belangrijkste prestatie beschouwt, gaat Goethe fel en polemisch tegen de welbekende leer van Newton in. Newton had gesteld dat wit licht niet puur is, zoals voor hem veel gedacht werd, maar eigenlijk bestaat uit een combinatie van zeven kleuren, die met behulp van een prisma van elkaar gescheiden kunnen worden, en die dus als ‘fundamenteler’ beschouwd kunnen worden. Hiertegenover stelt Goethe dat wit licht wel degelijk puur is, zelfs het puurste wat er maar is, en dat kleuren ontstaan in het vermengen van licht met duisternis, zoals in deze video wordt uitgebeeld.
Maar Goethe had diepere problemen met Newton en diens manier van doen. Hoewel Newton erkende dat het in onze geest is dat de ervaring van kleur uiteindelijk tot stand komt, rekent Goethe het hem zwaar aan dat hij zoveel nadruk legt op abstracte, niet waarneembare zaken als ‘lichtstralen’ in plaats zich te focussen op de ervaring van kleur zelf, en schildert hem af als een man “zonder passie, zonder verlangens” die de feiten van de ervaring in de wind slaat ten faveure van abstracte mathematische constructen en hypothesen. En, omdat Newton als boegbeeld bekend staat van een bepaalde vorm van wetenschappelijkheid die dominantie heeft verworven tegen het einde van de 18e eeuw, kan Goethes aanval op Newton in bredere zin opgevat worden als een aanval op deze gehele manier van wetenschap bedrijven. Door niet alleen Newtons kleurenleer aan te vallen maar ook diens abstracte, wiskundige methode stelt Goethe zich op als een vurige verdediger van een compleet andere, meer poëtische benadering van de wereld.
Goethe behandelt kleuren namelijk niet als fysieke gebeurtenissen, maar als fenomenen die wij ervaren middels het gevoel. Zo wordt voor Goethe duisternis meer dan slechts een afwezigheid van licht, maar een positieve, concrete ervaring die als feitelijkheid aan ons verschijnt. De kleuren worden dan het samenspel tussen deze uitersten, als de schaduwen van het licht, zoals in deze video mooi geïllustreerd wordt.
In het Engels, met een aandoenlijk accent.
Lees ook
Lees hier een humoristisch verslag van de briefwisseling tussen Goethe en een nog jonge en onbekende maar zeer gedreven Schopenhauer die, hoewel hij Goethes theorie als een als een verbetering op die van Newton beschouwde, er toch nog een en ander op aan te merken heeft, en enkele zeer nadrukkelijke puntjes op de i meent te kunnen zetten.
Met ook een vervolgbericht waarin het inhoudelijke verschil tussen de twee grootheden wordt geduid, met daarbij enkele aanwijzingen hoe Schopenhauers correcties op Goethe de aanloop vormen voor zijn eigen allesomvattende theorie van de wereld als wil en voorstelling.
Bij leven is Johann Wolfgang Von Goethe al een monument, een literair superster van internationale faam. In 1813 is hij 64 jaar oud en al lang in de adelstand verheven. Hij kan zich laten bejubelen waar hij maar komt. Regelmatig is hij in zijn woonplaats Weimar te vinden bij het theekransje van Johanna Schopenhauer, een actieve en opvallend liberale weduwe van nog geen vijftig die zelf ook literaire aspiraties heeft. Ze heeft het maar mooi voor elkaar gekregen om de grote Goethe in haar posse in te lijven.
Johanna heeft een zoon van 25 die ze niet kan uitstaan. Het is een lastpak die alles beter weet en die zichzelf, tot haar grote ergernis, ook uitnodigt voor de thee. Hij kan op zijn beurt zijn moeder niet luchten of zien—houdt haar onder meer verantwoordelijk voor de vermeende zelfmoord van zijn vader—maar deze Arthur wil in beeld raken bij Goethe want hij (Arthur) heeft hem (Goethe) veel te vertellen.
Lees verder
Noten
Bron: De tekst van Goethes Zur Farbenlehre is hier te vinden.
Bron: Een Engelse uitleg van het werk vindt men hier.