Nietzsche heeft het over de wil tot macht; de overheersings- en controledrang die alle mensen in zich hebben. De wil tot macht uit zich via rationaliteit; door de wereld in te sluiten met redenen krijgt de mens een gevoel van controle over de wereld, maar ook over anderen. Waar Nietzsche meer een estheet en komiek was, en niet echt de behoefte had om ‘de mensen’ te overtuigen, neemt Heidegger Nietzsche’s inzicht mee om een filosofie te bouwen die als het ware de lezer in de val lokt om de oorsprong van de rationalistische manier waarop wij de wereld bekijken te zien.
Volgens Heidegger zijn wij in onze moderne samenleving herausgefordert door de technologische zienswijze; wij zijn vanaf onze geboorte “opgeëist” om op een bepaalde manier met de werkelijkheid om te gaan. Om te denken dat wij beschikken over dingen, gedachten, emoties; om te sturen, te manipuleren. Heidegger is niet tegen deze zienswijze; maar hij ziet er wel een gevaar in. Volgens hem zijn wij vergeten wat het zijn écht is; en dat wij veel minder controle hebben over de wereld en de natuur dan wij plachten te denken. Hij probeert de dualistische subject/object distinctie, die vanaf Plato steeds meer greep heeft gekregen op het denken, te doorbreken. Zo sprak hij over “het zijn van de zijnden”. De computer waarop je deze post leest is een zijnde, maar wat maakt het mogelijk voor dat zijnde om als zodanig te verschijnen? Dit is hoe ik Heidegger’s project begrijp.
mensen vergeten dat rationaliteit altijd vast zit aan emoties en verlangens, en dat het morele imperatief van rationaliteit onbewijsbaar is
Doordat wij in een moderne samenleving leven hebben wij het idee dat ‘rationaliteit’ in platonische zin bestaat; en dat het toepassen van de Rede inherent goed is. “Rationaliteit” lijkt iets substantiefs; iets méér dan alleen een woord. Echter, mensen vergeten dat rationaliteit altijd vast zit aan emoties en verlangens, en dat het morele imperatief van rationaliteit onbewijsbaar is. Denk eens na over verhitte discussies, waar na een aanval van je tegenstander je ineens omringd bent door allerlei (in jouw ogen) krachtige argumenten. Rationalistische mensen vergeten dit vaak; dat is ook waarom ze zonder uitzondering arrogant en narcistisch zijn. Ze denken dat hun interpretatie van woorden universeel zijn; ze ‘verbeteren’ anderen, hun redenen zijn als tentakels die zich om alles heen slaan, om een gevoel van controle te behouden. Niet zelden zijn deze mensen depressief en doodongelukkig. Ze kunnen niet verkroppen dat de werkelijkheid zich voor een groot deel afspeelt buiten hun controle.
Waar Heidegger eerst nieuwe termen probeerde te bedenken om de filosofische traditie die volgens hem in verval was geraakt nieuw leven in te blazen, begon hij in de jaren ’30 op een holistischere manier te praten, en zich bezig te houden met de ‘zijnsgeschiedenis’. Volgens hem is de westerse traditie “het zijn van de zijnden” vergeten. Hij sprak ook over “het wezen van de technologie”, en, relevant voor dit topic, der Ereignis, “de gebeurtenis”. Heidegger speculeerde over der Ereignis als het moment waarop het ‘wezen’ van de technologie, en de macht van dit ‘wezen’ in relatie tot de mens, ontsloten zou worden. In onderstaande filmpje spreekt hij er zelf over.
In mijn ogen is de coronacrisis de voltrekking van de Ereignis die Heidegger voorspelde. Ik zie de coronacrisis als het begin van een soort feedbackloop, waarin de technologische zienswijze zich losrukt van de mens, en tot een soort autonome macht verwordt zonder oorsprong. Het resultaat? Totaal nihilisme. Nietzsche sprak ook al over ‘de laatste mens’; wat volgens hem de uiteindelijke conclusie van het modernisme zou zijn; iemand zonder authentiek levensdoel, een soort slaaf aan gemakzucht en totale veiligheid.
Om af te sluiten wil ik nogmaals herhalen dat Heidegger niet tegen de technologische zienswijze was, en ik ook niet. Waar het denk ik op een radicalere (van ‘radix’, wortels) om gaat is dat de mens haar oorsprong lijkt vergeten te zijn, en die zich ook nooit meer zal kunnen herinneren op het moment dat ‘wij’ doorgaan op de manier waarop ‘we’ nu bezig zijn.
Nietzsche sprak ook al over ‘de laatste mens’; wat volgens hem de uiteindelijke conclusie van het modernisme zou zijn; iemand zonder authentiek levensdoel, een soort slaaf aan gemakzucht en totale veiligheid.
Lees verder
Noten
Reacties op dit stuk zijn te vinden op Filosofie en levensbeschouwing forum van FOK!