De Franse filosoof Jacques Ellul is een van de meest vooraanstaande theoretici op het gebied van techniekanalyse.
In dit interview, dat een overzicht geeft van zijn filosofie, beschrijft Ellul in enkele passende voorbeelden onze relatie tot de techniek en wat deze doet met de verantwoordelijkheid.
Een aantal daarvan springen er in het bijzonder uit:
Ten eerste confronteert hij ons meteen aan het begin met een interessant dilemma: Organen die geschikt zijn voor orgaantransplantatie komen vooral beschikbaar bij verkeersongelukken. Dat betekent, als we willen dat er meer organen beschikbaar komen, zodat meer mensen geholpen kunnen worden met een transplantatie, dat er daarvoor dus meer verkeersongelukken zouden moeten plaatsvinden.
Het is een beeld dat stemt tot denken over onze relatie tot de techniek en de technologische vooruitgang.
Een tweede punt waarin deze relatie bevraagd wordt is dit: Hoe konden de Duitsers weten, vraagt Ellul, in de jaren voorafgaande aan de oorlog, waarin Hitler de Duitse economie uit het slop haalde, het Duitse volk zoveel voorspoed bracht, en men nog weinig besef had van de gruwelijkheden die zouden volgen, hoe hadden ze toen al kunnen weten dat ze tegen de opkomst van Hitler hadden moeten zijn? Al die economische voorspoed die hij bracht, hoe konden ze daar nou iets op tegen hebben? Ze hadden zich enkel dit moeten afvragen: tegen welke prijs? Welke prijs zullen wij uiteindelijk moeten betalen voor al deze economische welvaart die wij momenteel ondervinden?
En dat is wat ook wij ons moeten afvragen bij technologische vooruitgang en de voorspoed die het brengt. Welke prijs moeten wij betalen voor al deze welvaart?
Ellul wijst ons op een van de belangrijkste kenmerken van de techniek: De techniek is een kracht die het heilige vernietigd. En zo wordt de techniek ook ervaren en gerespecteerd, als een vernietiger van heiligdommen, en daarmee dus ook als een nóg heiligere kracht dan de vorige. Het ene heiligdom wordt vervangen door het andere, en de techniek is de kracht die door de moderne mens als het heilige wordt ervaren.
En wat doen we, geconfronteerd met de problemen waar de techniek ons voor stelt? We zoeken amusement. We laten ons vermaken door propaganda. En we hebben die propaganda ook nodig, want zonder die propaganda zouden we de koude werkelijkheid van de technologische samenleving onder ogen moeten zien. Propaganda is daarmee het middel dat we gebruiken om in de moderne samenleving te kunnen overleven, op de manier waarop een duiker zijn duikuitrusting nodig heeft om onder water te kunnen overleven.
En zo stipt hij nog vele interessante punten meer aan die ons laten zien hoe de techniek ons in haar greep heeft, en wat het is, waar we voor moeten waken het daarbij niet definitief te verliezen.
In het Frans, met Nederlandse ondertiteling.
or c’est très difficile dans un société come la nôtre précisément que l’homme pluis être responsable
Lees ook
Murwgebeukt door de machine door Frank Mulder
Nee, een vooruitgangsgelovige was Ellul niet. Maar het is een grote fout om hem af te schrijven als een romantische, conservatieve aartspessimist, zoals veel critici voor het gemak hebben gedaan en nog steeds doen. Wie zijn boeken leest, staat juist versteld van de actualiteit en de frisheid van de toekomstscenario’s die in grote lijnen werkelijkheid aan het worden zijn.
Lees verder
Noten
Videoversie van het gelijknamige televisieprogramma, uitgezonden 8 oktober 1992.
Regie: Jan van Boeckel