Met de aanvang van dit nieuwe jaar laat ik de lezer graag kennismaken met een geschrift dat zeer binnenkort op de markt zal verschijnen: Huis van de Muze.
Dit is een boek geschreven door niemand minder dan de beruchte Sid Lukkassen, in samenwerking met mijzelf. Het is namelijk ontstaan uit een briefwisseling tussen ons beiden die wij voerden over de rol die mythen spelen in onze samenleving.
Bij het woord mythe denken we vaak in de eerste plaats aan de verhalen waar onze voorvaderen zich door lieten inspireren – we denken aan Prometheus, aan de Minotaurus, aan Thor die met zijn donders gooit – we denken aan iets van vroeger. Maar ook onze tijd, ook het hier en nu waar wij ons in bevinden is van mythologische beeldspraak doordrongen. Ook wij richten ons verlangen op zaken die even gemakkelijk eerbiedwaardige wijsheden als gemakkelijk te doorprikken illusies te noemen zijn. Denk maar aan de rol die verhalen over het reizen naar de sterren spelen in onze samenleving, maar ook aan abstracte noties als de vooruitgang en de nog altijd zo krachtige droom van een betere wereld in het algemeen.
De verhalen die wij elkaar vertellen over onze plek in deze wereld bepalen voor een groot deel ons doen en laten, ze verschaffen ons de kaders waarbinnen wij ons bewegen. Om iets tot stand te brengen, om iets te bewerkstelligen in deze wereld, dien je altijd in de eerste plaats te geloven dat het niet alleen mogelijk, maar ook wenselijk en zinvol is om dat te doen. Dit geloof komt altijd eerst, of je begint er niet eens aan, en het aanwakkeren van dit geloof is de rol die mythen ook nu nog altijd spelen. We vertellen elkaar verhalen, we spreken onze dromen en wensen uit en beïnvloeden elkaar daarin. Tegen de achtergrond van deze wisselwerking, waar wij allen deel van uitmaken, tekent de menselijke samenleving zich af.
Het is dit scheppingsproces waaruit cultuur geboren wordt dat met het beeld van de muze – het symbool voor goddelijke inspiratie – naar voren wordt gebracht, het is deze in duisternis gehulde kracht waar wij ons in deze uiteenzetting op richten.
Tegenover de muze, die symbool staat voor de creatieve kracht van de mens als hij de verhalen vertelt die zijn leven maken tot wat het is, staat een heel andere kracht. De kracht van censuur.
Met de toenemende rol die technologie speelt in ons leven verandert onze cultuur niet alleen steeds sneller, waarbij wat gisteren nog normaal was vandaag alweer belachelijk wordt bevonden, ze verandert bovendien onder invloed van steeds krachtiger wordende automatiseringsprocessen. Niet alleen de taken van de leraar en de boekhouder worden in onze tijd aan machines uit handen gegeven, maar ook die van het bepalen wat wel en wat niet door de beugel kan als uiting van cultuur, wat wel en niet om op onze beeldschermen vertoond mag worden.
Kijkend naar de rol van de mens als schepper van idealen, als auteur van de mythen en droombeelden die toch geen geringe rol spelen in het tot stand komen van onze samenleving, kunnen we ons afvragen wat deze ontwikkeling, deze emancipatie van het technologische ten opzichte van de mens, te betekenen heeft voor diens creatieve impuls. Wat staat er eigenlijk op het spel, als algoritmes over onze schouders meekijken wanneer wij onze scheppingsdaden verrichten? Wanneer het in die rol zijn bijdrage doet aan de keuze welke boodschappen wel en niet geschikt worden bevonden om in onze cultuur te circuleren?
Een belangrijk aanknopingspunt waar Sid en ik elkaar in konden vinden is het prachtige beeld dat Hideo Kojima schetst van deze situatie in het in 2001 gepubliceerde spel Metal Gear Solid 2: Sons of Liberty. In dit spel tekent Kojima zijn profetische voorspelling van de gebeurtenissen die we nu zoveel duidelijker kunnen zien voltrekken in onze eigen wereld, en hij doet dat middels het karakter dat bekend staat als de AI-kolonel. Dit karakter, dat zich voordoet als de bevelhebber van de hoofdpersoon, maar daar uiteindelijk een simulatie van blijkt te zijn, belichaamt op sublieme wijze het symbool van de kracht waartegen de postmoderne mens zich geplaatst vindt – de kracht van het censuur plegende algoritme dat, niet langer ondergeschikt aan menselijke wilskracht, een eigen leven is gaan leiden.
The untested truths spun by different interests continue to churn and accumulate in the sandbox of political correctness and value systems. Everyone withdraws into their own small gated community, afraid of a larger forum. They stay inside their little ponds, leaking whatever ‘truth’ suits them into the growing cesspool of society at large.
Aldus beschrijft deze AI in de onthullende climax van dit verhaal (waarin ook iets van Asimovs geweldige I, Robot is terug te horen) de menselijke interactie als hij verklaart waarom het niet geoorloofd is de mens daar vrij in te laten – waarom het nodig is om in de informatie die aldus gedeeld wordt te filteren om de voortgang van de menselijke evolutie in goede banen te laten verlopen.
Luister hier naar de uitleg van de AI-kolonel, of kijk hier voor een meer uitgebreide behandeling van dit fragment, dat als een voorloper van Huis van de Muze beschouwd kan worden.
De AI-kolonel is een prachtige metafoor voor wat ons overkomt, omdat in dit beeld zo duidelijk getekend wordt dat het niet mensen zijn die censureren, maar het systeem zelf, de verleidelijke en verslavende werking van technologie zelf, die zich onweerstaanbaar aan ons opdringt, overal om ons heen.
De muze is daarbij niet alleen wat er op het spel staat verloren te gaan, ze is ook het enige antwoord op deze nietsontziende kracht die over ons heen komt in de strijd die hier gestreden wordt – in dit slagveld van de geest.
Het is de menselijke creativiteit die, in de selectie die het maakt in al zijn doen en laten, bepaalt wat het waard is om voor de volgende generatie bewaard te worden, wat doorgegeven moet worden aan de mensen die na ons komen. Het is deze creativiteit waar de AI-kolonel mee concurreert, en het is ook deze creativiteit die hier het enig mogelijke antwoord op is.
Dat is de kwestie waar wij ons in deze uitwisseling van ideeën, deze discussie over het lot van Nederland en de westerse cultuur als zodanig op richten, waarin onderwerpen als Houellebecq en zijn confrontatie met KIRAC, betekenisgevende relaties, concurrerende wereldbeschouwingen als de islam, homerische helden, stichtende mythen en de plaats van onze levende generatie in het grotere geheel de revue passeren.
***
Om af te sluiten nog enkele korte opmerkingen over de achtergrond van het tot stand komen van dit project.
Tot de kiemen waaruit dit alles is ontgroeid, behoort behalve de tekst Een korte inleiding tot de filosofie van het leven waar Sid zijn eerste brief mee opent, ook een kort gesprek dat wij voerden dat ik hier nu in MP3 vorm zal toevoegen. In deze korte uitwisseling zijn reeds veel van de thema’s terug te vinden die uiteindelijk hun weg naar dit boek zouden vinden.
Luister hier naar dit (spontaan tot stand gekomen, en dus ook allesbehalve voldoend aan de hoogste eisen qua geluidskwaliteit) gesprek om een klein voorproefje te krijgen van de gedachten die tot de briefwisseling zouden leiden waaruit dit project uiteindelijk is geëmaneerd.
Sid over Sorel en de pioniersgeest:
Joris over de wolf en Nietzsches groene eilanden:
Hier eindigt deze aankondiging voor nu.
Lees verder
Noten
Bekijk deze video voor een uitgebreide uitleg van de filosofische relevantie van de AI-kolonel als symbool: The Most Profound Moment in Gaming History.
Een artikel op basis van de briefwisseling waaruit Huis van de Muze ontstaan is zal binnenkort verschijnen in het Vlaamse blad TeKoS. Hierover later meer!