Holisme

Holisme is de idee dat systemen in de eerste plaats als gehelen gezien dienen te worden, en niet als verzamelingen van losse deelsystemen. Een mensenlichaam bijvoorbeeld, is niet te begrijpen als samenstelling van verschillende fysiologische en mentale componenten, maar alleen als geïntegreerd geheel. Alles is onlosmakelijk met elkaar verbonden, en het geheel is meer dan de som der delen.

De term holisme is afgeleid van het Griekse woord holos, dat geheel betekent.

Oorsprong
Het woord, samen met het bijvoeglijke naamwoord holistisch, werd ingevoerd door Jan Smuts in de vroege jaren 1920. De Zuid-Afrikaanse militair en staatsman Smuts, beïnvloed door Charles Darwin ’s evolutietheorie, definieerde holisme als “De tendens in de natuur gehelen te vormen, die groter zijn dan de som der delen, door creatieve (scheppende) evolutie”. In zijn wereldbeeld, het inclusieve holisme, diende er een nieuwe wereldorde te komen met onder meer het ‘blanke ras’ in het Britse Rijk dat daarin de dienst uitmaakte (vergelijk “the white man’s burden”).
Betekenis
Holisme wordt soms beschreven als tegengesteld aan reductionisme, hoewel de verdedigers van wetenschappelijk reductionisme stellen dat het beter als het tegendeel van “gulzig (radicaal) reductionisme” (Bas Haring) kan worden beschouwd. Holisme kan ook tegenover atomisme worden gesteld. Sommige critici menen dat holisme een kunstmatige kruising van creationisme (creatieve tendens) en evolutietheorie (creatieve evolutie) is.
Holisme is verwant aan complexiteit. Elk geheel ontleent uiteraard kenmerken aan de samenstellende delen, maar ook (en wellicht meer) aan de samenhang of ordening van die delen en hun interactie. Een voorbeeld: een toneelvereniging geeft een theatervoorstelling met acteurs die dat geen van allen in hun eentje kunnen. Doel, gedragsafspraken, frequentie van vergaderen, rolverdeling en tientallen andere relaties bepalen samen het geheel. Zo ook is het atoom een verzameling van elektronen en een kern die door hun organisatie en interactie een hoger niveau van stabiliteit vertonen dan de delen afzonderlijk zouden doen. Was dat niet het geval, dan zou het nooit kunnen ontstaan of zou het instabiel zijn en dus een beperkte levensduur hebben. Het woord ‘atoom’ werd voor het eerst gebruikt door Democritus (Grieks atomos = ondeelbaar).
Levensovertuiging
Holisme is ook de naam die gegeven wordt aan de levensovertuiging waarbij de essentie is dat alles onlosmakelijk met elkaar verbonden is. Een holist ziet zichzelf voortdurend als deel van het geheel en beschouwt de ander (mens, dier, plant of voorwerp) als de andere ik. De holist ziet afgescheidenheid als een illusie, gecreëerd door het denken. In esoterische kringen is holisme om deze reden populair.
Politiek holisme
Politiek holisme staat tegenover politiek atomisme. Terwijl politiek atomisme de maatschappij opvat als bestaande uit louter individuen, ziet het politiek holisme de maatschappij als opgebouwd uit méér dan de som van individuen. Sociale invloeden spelen ook een rol. Invloeden van politiek holisme kunnen divers zijn, en worden teruggevonden in conservatisme, nationalisme en socialisme, terwijl het liberalisme, vaak tegen wil en dank, nogal eens als atomistisch wordt afgeschilderd.
Filosofie
Ook in de psychologie, de filosofie van de geest en taalfilosofie komen er meerdere vormen van holisme voor. Het taalfilosofische semantisch holisme stelt dat de betekenis van elk individueel woord of iedere zin enkel begrepen kan worden via zijn relaties tot het groter deel van de taal, of zelfs de taal in zijn geheel. In de filosofie van de geest wordt in een holistische opvatting een mentale toestand beschreven aan de hand van haar relaties tot andere mentale toestanden. In dit verband spreekt men vaak van inhoudsholisme (content holism) of “holisme van het mentale” (holism of the mental). Dit holisme wordt vaak geassocieerd met filosofen als Frege, Wittgenstein en Quine.
Gezondheidszorg
Binnen de gezondheidszorg is de holistische visie het idee dat gezondheidsproblemen ontstaan als gevolg van interacties tussen meerdere invloeden en dat de behandeling gekozen moet worden op basis van al deze invloeden: fysiek, psychosociaal en psychosomatisch.
Wikipedia